Thời trang nhanh đã trở thành một hiện tượng toàn cầu, định hình lại thói quen mua sắm của hàng triệu người nhờ sự đa dạng, cập nhật liên tục và giá thành phải chăng. Tuy nhiên, đằng sau vẻ hào nhoáng và sự tiện lợi tức thời, xu hướng này đang ẩn chứa một gánh nặng khổng lồ đối với môi trường và xã hội, đặt ra thách thức nghiêm trọng về tính bền vững của ngành công nghiệp dệt may. Việc tìm hiểu sâu sắc về mối liên hệ giữa Thời Trang Nhanh Và Môi Trường là điều cần thiết để nhận diện rõ tác động và hướng tới những giải pháp thiết thực. Một chiếc áo có thể chỉ được mặc một lần, nhưng dấu ấn của nó trên hành tinh lại kéo dài đến hàng trăm năm, từ khâu sản xuất cho đến khi trở thành rác thải. Hậu quả này đòi hỏi sự quan tâm đặc biệt từ những chuyên gia trong lĩnh vực địa kỹ thuật môi trường, quản lý chất thải và xử lý nước thải. Các vấn đề như xử lý nước thải công nghiệp dệt nhuộm hay quản lý bãi chôn lấp rác thải thời trang đang ngày càng trở nên cấp bách.
Vì sao thời trang nhanh là mối đe dọa lớn cho môi trường?
Ngành công nghiệp thời trang, đặc biệt là phân khúc thời trang nhanh, đang nằm trong top những ngành gây ô nhiễm nặng nề nhất trên thế giới. Tác động của nó vượt xa những gì chúng ta thường nghĩ về một món đồ may mặc.
Tiêu tốn nguồn tài nguyên thiên nhiên
Quá trình sản xuất thời trang nhanh đòi hỏi một lượng lớn tài nguyên tự nhiên không tái tạo. Bông, một trong những nguyên liệu chính, là cây trồng “khát nước” bậc nhất. Để sản xuất 1 kilogam sợi bông (tương đương với một chiếc áo phông và một chiếc quần jeans), cần đến khoảng 20.000 lít nước – một con số đáng kinh ngạc. Ngoài ra, việc sử dụng các loại sợi tổng hợp như polyester hay nylon, vốn có nguồn gốc từ dầu mỏ, càng làm gia tăng sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và cạn kiệt tài nguyên quý giá của trái đất. Các quá trình làm sạch, nhuộm và gia công vải cũng tiêu thụ năng lượng và hóa chất đáng kể, góp phần vào suy giảm tài nguyên.
Ô nhiễm trong sản xuất và xử lý
Thời trang nhanh chính là một trong những thủ phạm hàng đầu gây ô nhiễm nguồn nước trên toàn cầu. Các nhà máy dệt nhuộm sử dụng hàng ngàn loại hóa chất độc hại, từ thuốc nhuộm azo đến kim loại nặng. Nước thải công nghiệp từ các quy trình này, nếu không được xử lý đúng cách, sẽ đổ trực tiếp vào sông ngòi, đầu độc hệ sinh thái thủy sinh và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người. Ngoài ra, việc sản xuất hàng loạt cũng kéo theo lượng lớn khí nhà kính và chất thải hóa học rắn. Các cơ sở sản xuất thường dựa vào nguồn năng lượng không tái tạo, thải ra CO2 và các chất gây ô nhiễm không khí khác, làm giảm chất lượng không khí và đất đai xung quanh. Những vấn đề này cần được giải quyết thông qua các giải pháp xử lý chất thải và kiểm soát ô nhiễm nghiêm ngặt.
Khối lượng rác thải thời trang khổng lồ
Một trong những tác động dễ nhận thấy nhất của thời trang nhanh và môi trường là khối lượng rác thải thời trang đang tăng lên chóng mặt. Với chu kỳ sản phẩm ngắn, giá thành rẻ và xu hướng tiêu dùng “mua dùng một lần”, hàng tỷ món đồ bị vứt bỏ mỗi năm. Theo thống kê, mỗi năm ở Anh thải ra 350.000 tấn rác áo quần, trong khi ở Mỹ, con số này lên đến 10,5 triệu tấn. Những “núi” rác này chủ yếu kết thúc tại các bãi chôn lấp, nơi chúng phân hủy chậm chạp và giải phóng khí metan – một loại khí nhà kính mạnh gấp 25 lần CO2, gây độc hại cho không khí và nguồn nước. Việc quản lý hiệu quả các loại rác hữu cơ và rác thải tổng hợp nói chung là một thách thức lớn.
Khó phân hủy và tái chế hạn chế
Đặc tính khó phân hủy là một vấn đề nghiêm trọng khác của rác thải thời trang. Hầu hết các loại vải được sử dụng trong thời trang nhanh là sợi tổng hợp như polyester, nylon, hoặc hỗn hợp sợi, chúng không bao giờ phân hủy hoàn toàn và có thể tồn tại trong môi trường hàng trăm năm. Cụ thể, vải polyester phải mất tới 200 năm, nylon là 30-40 năm, và các loại vải tổng hợp khác cũng từ 20-40 năm. Khả năng tái chế của các sản phẩm này thường rất hạn chế (chưa tới 10%) do chất lượng vải không đồng đều, phức tạp trong khâu tách sợi và thiếu công nghệ tái chế hiệu quả. Điều này dẫn đến việc hàng tấn quần áo và giày dép biến thành gánh nặng vĩnh viễn cho các bãi đất trống.
Những tác động sâu rộng của thời trang nhanh đến “mẹ thiên nhiên” và con người
Tác hại của thời trang nhanh và môi trường không chỉ dừng lại ở quy mô sản xuất mà còn lan tỏa đến mọi khía cạnh của cuộc sống và hành tinh.
Thảm họa rác thải thời trang toàn cầu
Mỗi tuần, có đến 15 triệu chiếc quần áo cũ được đưa đến bãi rác khổng lồ tại Accra, Ghana, được mệnh danh là “bãi rác quần áo của thế giới.” Đáng chú ý, 40% trong số đó có chất liệu quá tệ đến nỗi bị vứt bỏ ngay lập tức. Mỗi năm, khoảng 39 nghìn tấn quần áo bị thải bỏ tập kết tại những sa mạc rác này, tạo nên những khung cảnh kinh hoàng, minh họa rõ nét cho sự lãng phí và khó khăn trong quản lý các loại rác thải trên quy mô toàn cầu.
Bãi rác khổng lồ chất đầy quần áo cũ tại Accra, Ghana, minh họa thảm họa rác thải thời trang và vấn đề xử lý chất thải.
Ô nhiễm nguồn nước và đất
Quá trình sản xuất thời trang nhanh đòi hỏi lượng lớn hóa chất để tẩy trắng, nhuộm và hoàn thiện sản phẩm. Những hóa chất này bao gồm chì, thủy ngân, cadmi, thuốc nhuộm độc hại, và các hợp chất hữu cơ dễ bay hơi (VOCs). Khi xả thải trực tiếp vào môi trường mà không qua xử lý đạt chuẩn, chúng gây ô nhiễm nặng nề cho các hệ sinh thái nước ngầm và mặt đất. Ngành công nghiệp thời trang chịu trách nhiệm cho 20% tổng lượng nước thải trên toàn cầu, biến nhiều con sông thành “dòng sông chết” và làm suy giảm độ phì nhiêu của đất. Để kiểm soát được tình trạng này, việc quan trắc tự động nước thải từ các nhà máy dệt nhuộm là vô cùng cần thiết.
Biến đổi khí hậu: Dấu ấn carbon của ngành thời trang
Sản xuất và vận chuyển thời trang nhanh tạo ra lượng lớn khí CO2 và các khí nhà kính khác. Năm 2018, 11,3 triệu tấn hàng dệt may đã được đưa vào các bãi chôn lấp và 3,2 triệu tấn được đốt, thải ra lượng lớn khí nhà kính. Ước tính, 1kg quần áo tương đương với 23kg khí nhà kính phát thải. Sự phụ thuộc vào năng lượng hóa thạch trong sản xuất và vận chuyển hàng hóa xuyên lục địa càng làm trầm trọng thêm vấn đề này. Việc giám sát quan trắc khí thải công nghiệp tại các nhà máy dệt may là yếu tố quan trọng để giảm thiểu tác động này.
Sản xuất và vận chuyển thời trang nhanh gây ra khí thải lớn và tiêu thụ năng lượng không tái tạo, ảnh hưởng đến môi trường.
Điều kiện lao động và hệ lụy xã hội
Mặt trái của thời trang nhanh không chỉ là môi trường mà còn là các vấn đề xã hội. Để giữ chi phí sản xuất thấp, nhiều công ty thời trang nhanh thường không minh bạch về chuỗi cung ứng, dẫn đến điều kiện làm việc tồi tệ, lương thấp, và tình trạng bóc lột sức lao động tại các nước đang phát triển. Thảm kịch sập nhà máy Rana Plaza ở Bangladesh vào tháng 4/2013, làm 1.134 người thiệt mạng, là một minh chứng đau lòng cho sự thiếu an toàn và coi thường tính mạng người lao động trong ngành.
Thảm kịch sập nhà máy Rana Plaza ở Bangladesh, biểu tượng cho điều kiện lao động tồi tệ và thiếu an toàn trong ngành thời trang nhanh.
Rủi ro sức khỏe cho người tiêu dùng
Sản phẩm thời trang nhanh thường được sản xuất với chất lượng nguyên liệu không đảm bảo và có thể chứa các hóa chất độc hại từ quá trình nhuộm, hoàn thiện vải. Những hóa chất này có thể gây kích ứng da, dị ứng hoặc thậm chí ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe người tiêu dùng khi tiếp xúc trực tiếp qua da. Ngoài ra, việc sao chép thiết kế tràn lan cũng làm dấy lên mối lo ngại về quyền sở hữu trí tuệ.
Tóm lại, mối liên hệ giữa thời trang nhanh và môi trường là một vòng xoáy phức tạp của sự tiêu thụ tài nguyên quá mức, ô nhiễm tràn lan, rác thải khó phân hủy, và các hệ lụy xã hội. Việc thay đổi cách chúng ta tiêu dùng và sản xuất thời trang trở thành một vấn đề cấp bách để bảo vệ hành tinh và tương lai bền vững.
Các giải pháp bền vững cho vấn đề thời trang nhanh và môi trường
Để đối phó với tác hại của thời trang nhanh và môi trường, cần có sự kết hợp của nhiều giải pháp từ cấp độ cá nhân đến toàn cầu.
Các giải pháp bền vững như tái chế, sử dụng vật liệu thân thiện môi trường và mua sắm có ý thức để giảm tác động của thời trang nhanh.
Tăng cường tái chế và tái sử dụng
Khuyến khích việc tái chế quần áo và sản phẩm thời trang là một giải pháp then chốt. Các chương trình quyên góp, trao đổi quần áo cũ hoặc mua sắm tại các cửa hàng đồ cũ có thể giúp kéo dài vòng đời sản phẩm và giảm đáng kể lượng rác thải. Quần áo cũ cũng có thể được “hô biến” thành các vật dụng hữu ích khác như khăn lau, túi đựng hoặc đồ trang trí, giảm nhu cầu sản xuất mới. Đối với các loại rác thải không thể tái sử dụng trực tiếp, việc tìm kiếm các công nghệ phân hủy hoặc biến đổi thành năng lượng là rất quan trọng, ví dụ như xử lý một số thành phần tương tự với máy nghiền rác thải hữu cơ.
Lựa chọn vật liệu thân thiện môi trường
Tìm kiếm và sử dụng vải được làm từ sợi “xanh” là một hướng đi bền vững. Các loại sợi có nguồn gốc tự nhiên, dễ phân hủy và ít tạo ra chất thải trong quá trình sản xuất như sợi lanh, sợi tre (bamboo), sợi dầu gấc, hoặc bông hữu cơ (organic cotton) đang ngày càng được ưa chuộng. Sợi tre của Greenyarn, ví dụ, chỉ mất từ 1 đến 5 năm để phân hủy trong điều kiện nhất định, đồng thời quy trình sản xuất sử dụng công nghệ “Close Loop System” giúp tái chế đến 99% năng lượng mà không thải thêm chất độc cho môi trường.
Hỗ trợ thương hiệu bền vững và nội địa
Ưu tiên lựa chọn các thương hiệu thời trang chú trọng đến bền vững và đạo đức trong sản xuất, cả về nguyên liệu, quy trình và điều kiện lao động. Sự hỗ trợ của người tiêu dùng có thể thúc đẩy các thương hiệu này phát triển và mở rộng ảnh hưởng tích cực của họ. Hơn nữa, việc lựa chọn sản phẩm từ các doanh nghiệp nội địa giúp giảm bớt gánh nặng vận chuyển xuyên lục địa, vốn tiêu tốn nhiều nhiên liệu và phát thải khí nhà kính.
Mua sắm có ý thức và chia sẻ
Thay vì mua sắm bừa bãi theo xu hướng, hãy cân nhắc mua ít nhưng chất lượng hơn. Điều này không chỉ giúp kéo dài tuổi thọ của sản phẩm mà còn giảm nhu cầu sản xuất quần áo mới, tiết kiệm tài nguyên. Ngoài ra, việc chia sẻ quần áo với bạn bè hoặc sử dụng các dịch vụ mượn đồ cũng là một cách hiệu quả để tận dụng sản phẩm thời trang mà không cần mua mới.
Kết luận
Mối quan hệ giữa thời trang nhanh và môi trường là một vấn đề phức tạp và đa chiều, đòi hỏi sự quan tâm nghiêm túc từ cộng đồng và các chuyên gia. Những con số “biết nói” về lượng rác thải khổng lồ, sự khó phân hủy của sản phẩm, ô nhiễm nguồn nước và đất, biến đổi khí hậu, cùng với các vấn đề về điều kiện lao động đã phơi bày những thách thức nghiêm trọng mà ngành công nghiệp này gây ra.
Tuy nhiên, chúng ta không đứng bất lực trước tình trạng này. Với vai trò là những chuyên gia về địa kỹ thuật môi trường và quản lý chất thải, chúng tôi nhận thấy có nhiều giải pháp thiết thực có thể được áp dụng. Từ việc tăng cường tái chế và tái sử dụng, lựa chọn vật liệu thân thiện môi trường, hỗ trợ các thương hiệu bền vững, cho đến việc thực hành mua sắm có ý thức và chia sẻ, mỗi hành động nhỏ đều góp phần tạo nên sự thay đổi lớn. Những giải pháp này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn thúc đẩy tư duy bền vững trong ngành công nghiệp thời trang, hướng tới một tương lai xanh hơn cho hành tinh của chúng ta.
Nguồn tham khảo: baophapluat.vn, RFI