Chất thải y tế (CTYT) luôn là một vấn đề cấp bách, tác động trực tiếp và nghiêm trọng đến môi trường cũng như sức khỏe cộng đồng. Với nguy cơ tiềm ẩn về mầm bệnh và các yếu tố nguy hại, việc xử lý chất thải y tế đã trở thành bài toán khó, đòi hỏi những giải pháp công nghệ tiên tiến và bền vững. Nhận thức được tầm quan trọng này, Trung tâm Thông tin và Thống kê Khoa học và Công nghệ TP. Hồ Chí Minh đã tổ chức hội thảo chuyên đề, thu hút nhiều chuyên gia đầu ngành cùng phân tích xu hướng công nghệ trong lĩnh vực này, hướng tới một tương lai môi trường an toàn hơn.
Thực trạng và Những thách thức trong xử lý chất thải y tế tại Việt Nam
Lượng chất thải y tế phát sinh đang có xu hướng gia tăng đáng kể ở hầu hết các địa phương, chủ yếu do sự mở rộng của các cơ sở y tế, số lượng giường bệnh tăng và việc sử dụng ngày càng nhiều sản phẩm dùng một lần. Đại dịch COVID-19 bùng phát từ năm 2020 còn làm trầm trọng thêm tình hình, tạo ra một khối lượng khổng lồ chất thải rắn y tế cần được xử lý khẩn cấp. Ví dụ, tại TP.HCM, khi dịch bệnh lên đến đỉnh điểm, chất thải y tế đã tăng từ 40 tấn/ngày lên gần 150 tấn/ngày.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), chất thải y tế bao gồm tất cả các chất thải phát sinh từ các bệnh viện và cơ sở y tế. Trong đó, khoảng 75-90% là chất thải rắn thông thường từ sinh hoạt hàng ngày, còn lại 10-20% là chất thải nguy hại, tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm cao và gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Đây là một trong các loại nước thải công nghiệp cần được kiểm soát chặt chẽ.
Do tính chất đặc biệt nguy hại, vấn đề xử lý chất thải y tế đã nhận được sự quan tâm từ rất sớm trên thế giới, với những sáng chế đầu tiên xuất hiện từ đầu thế kỷ 20. Đến nay, số lượng nghiên cứu và sáng chế liên tục gia tăng, tập trung vào hai hướng chính: phân loại chất thải và kỹ thuật xử lý. Tại Việt Nam, nhiều công trình nghiên cứu đã được cấp bằng sáng chế và ứng dụng thành công trong thực tiễn.
Các công nghệ xử lý chất thải y tế tiên tiến hiện nay
Trong khuôn khổ hội thảo, nhiều công nghệ xử lý chất thải y tế ưu việt đã được giới thiệu, mở ra những triển vọng mới cho ngành.
Công nghệ Plasma: Giải pháp đột phá cho chất thải y tế nguy hại
Công nghệ Plasma nổi lên như một giải pháp đột phá, khắc phục những nhược điểm của phương pháp đốt truyền thống vốn thường thải ra khí dioxin và furan độc hại, cũng như không thể phân rã hoàn toàn các kim loại nặng như kim tiêm ở nhiệt độ thấp.
Đầu phát plasma xử lý rác y tế do các chuyên gia Viện Công nghệ VinIT phát triển. Ảnh: NVCC
GS.TS Nguyễn Quốc Sĩ, Chủ tịch Viện Công nghệ VinIT, đã giới thiệu công nghệ plasma nhiệt độ cao từ 7.000 đến 10.000 độ C. Nhiệt độ cực cao này giúp phân tách triệt để các liên kết hóa học trong chất thải y tế, làm nóng chảy, hóa hơi và tiêu hủy hoàn toàn, kể cả những chất thải bền vững về nhiệt. Nhóm nghiên cứu của VinIT đã phát triển thành công đầu phát plasma nhiệt công suất 400 kW, đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp bằng độc quyền sáng chế.
Dựa trên đầu phát plasma này, có thể xây dựng dây chuyền xử lý hoàn chỉnh bao gồm lò đốt, hệ thống băng chuyền, khoang nạp rác đầu vào, hệ thống hấp, lọc khí và hệ thống thủy tinh hóa rác. Rác thải sau khi thủy tinh hóa sẽ lưu giữ dưới dạng vật thể rắn, có thể tái sử dụng làm tấm kè đường, kè biển hoặc chôn lấp an toàn mà không ảnh hưởng đến môi trường. Đây là một bước tiến quan trọng trong việc xử lý chất thải y tế, giúp giảm thiểu tối đa tác động tiêu cực và có thể được tích hợp với các hệ thống bể xử lý nước thải hiện đại.
Công nghệ Nhiệt Ướt: Hiệu quả và thân thiện với môi trường
Ông Nguyễn Văn Bình, Phó giám đốc Trung tâm Cơ điện Thủy, Viện Nghiên cứu Cơ khí (Bộ Công Thương), đã giới thiệu công nghệ nhiệt ướt. Công nghệ này được đánh giá là có khả năng thay thế phương pháp đốt truyền thống với chi phí chỉ bằng 60%.
Nguyên lý hoạt động của công nghệ nhiệt ướt là sử dụng nồi hấp nhiệt độ cao để diệt khuẩn, virus, vi sinh vật trong rác thải mà không phát sinh khí độc hay tro xỉ kim loại nặng. Chất thải sau khi khử khuẩn có thể chôn lấp như rác thông thường, giảm gánh nặng cho các bãi chôn lấp.
Nồi hấp xử lý rác bằng công nghệ nhiệt ướt của Viện nghiên cứu cơ khí, Bộ Công thương. Ảnh: NVCC
Công ty Môi trường Đô thị Hà Nội (Urenco 13) đã và đang ứng dụng thành công công nghệ nhiệt ướt, đạt năng suất khoảng 10 tấn rác mỗi ngày, với mỗi mẻ hấp kéo dài khoảng 2 giờ và xử lý khoảng 800 kg rác. Đây là minh chứng cho hiệu quả và tính khả thi của công nghệ này trong thực tiễn, góp phần nâng cao lợi ích bảo vệ môi trường.
Các công nghệ khác và xu hướng phát triển
Ngoài plasma và nhiệt ướt, hội thảo cũng đề cập đến các công nghệ xử lý chất thải y tế khác như xử lý rác thải y tế không đốt, công nghệ Plasma Nano Bubble cho xử lý nước thải y tế, công nghệ vi sóng và lò đốt chất thải rắn VHI-18B với nhiều ưu điểm như đốt đa vùng, hiệu suất đốt cháy cao, và thiêu hủy dioxin/furan hiệu quả. Đặc biệt, công nghệ Plasma Nano Bubble có thể ứng dụng trong xử lý crom trong nước thải y tế.
Theo thống kê từ Sở Khoa học và Công nghệ TP. HCM, trong giai đoạn 2012-2021, mặc dù công nghệ đốt vẫn chiếm tỷ lệ sáng chế lớn nhất (31%), nhưng công nghệ plasma đã có tốc độ tăng trưởng nhanh nhất (21%), tiếp đến là nhiệt ướt (19%) và chiếu xạ (17%). Điều này cho thấy xu hướng dịch chuyển mạnh mẽ sang các giải pháp công nghệ hiện đại, hiệu quả và thân thiện với môi trường hơn trong lĩnh vực xử lý chất thải y tế. Các công nghệ này cũng góp phần đơn giản hóa quy trình, giảm chi phí lắp đặt, hạn chế mùi và không gian chiếm dụng so với các phương pháp cũ.
Vai trò của Địa kỹ thuật môi trường và máy hàn nhựa trong quản lý chất thải y tế
Trong bối cảnh các công nghệ tiên tiến đang ngày càng phát triển để xử lý chất thải y tế, vai trò của địa kỹ thuật môi trường và các giải pháp kỹ thuật đi kèm là không thể thiếu. Sau khi chất thải được xử lý bằng các phương pháp như plasma hay nhiệt ướt, việc quản lý và lưu giữ phần chất thải cuối cùng (tro xỉ, vật liệu thủy tinh hóa, hoặc chất thải đã khử khuẩn) đòi hỏi các giải pháp địa kỹ thuật môi trường bền vững.
Màng chống thấm HDPE và bạt nhựa HDPE đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc xây dựng các bãi chôn lấp an toàn, hồ chứa nước thải đã qua xử lý, hay các khu vực lưu giữ tạm thời. Chúng tạo thành một lớp rào cản hiệu quả, ngăn chặn sự thẩm thấu của các chất ô nhiễm vào đất và nguồn nước ngầm, đảm bảo lợi ích bảo vệ môi trường về lâu dài. Để đảm bảo tính toàn vẹn và độ bền của các hệ thống này, các máy hàn nhựa chuyên dụng là công cụ thiết yếu để tạo ra các mối nối kín khít, chịu lực tốt cho màng chống thấm, đảm bảo không có rò rỉ. Sự kết hợp giữa công nghệ xử lý tiên tiến và kỹ thuật địa môi trường vững chắc là chìa khóa để quản lý chất thải y tế một cách toàn diện và hiệu quả.
Kết luận
Việc xử lý chất thải y tế không chỉ là một thách thức lớn mà còn là cơ hội để phát triển và ứng dụng những công nghệ tiên tiến, góp phần bảo vệ sức khỏe con người và gìn giữ môi trường. Các công nghệ như plasma và nhiệt ướt đã chứng minh hiệu quả vượt trội, mở ra hướng đi mới cho ngành. Với sự đầu tư vào nghiên cứu, phát triển và ứng dụng các giải pháp công nghệ toàn diện, kết hợp với các giải pháp địa kỹ thuật môi trường, chúng ta có thể hướng tới một tương lai nơi chất thải y tế được quản lý hiệu quả, an toàn và bền vững.
Tài liệu tham khảo
- Vista.gov.vn – Thông tin từ Trung tâm Thông tin và Thống kê Khoa học và Công nghệ TP. Hồ Chí Minh
- WHO – Tổ chức Y tế Thế giới
- Bộ Y tế Việt Nam
- UNDP – Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc
- Sở Tài nguyên và Môi trường TP. Hồ Chí Minh